Hoe lees je Rutte?

Hoe lees je Rutte?

Vorige week stemden alle fracties in de Tweede Kamer, afgezien van de VVD, voor een motie van afkeuring tegen Mark Rutte. De motie van wantrouwen tegen de demissionair minister president haalde net geen meerderheid. In zijn verklaring voor de pers rond 3.30 uur in de ochtend op vrijdag straalde hij geen verslagenheid uit, maar optimisme. Hoewel verschillende Haagse spelers vervolgens verklaarden dat er geen kabinet meer onder zijn leiding moet worden gevormd, zei Rutte zelf strijdbaar te zijn. Wat kan je lezen om te begrijpen waarom Rutte blijft volhouden?

Survivor

Ter gelegenheid van zijn tienjarig premierschap, verscheen afgelopen oktober het boek Mark Rutte van NRC-journalist Petra de Koning. Volkskrant columnist Sheila Sitalsing schreef in 2016 al Mark. Portret van een premier. De boeken beschrijven Mark Rutte op basis van zijn levensverhaal en van zijn stijl van politiek bedrijven. Beide schrijvers baseren zich op eigen waarnemingen en op gesprekken met (vaak dezelfde) mensen die hem van nabij hebben meegemaakt, vanaf zijn jeugd. Dat zijn oud klasgenoten, collega’s uit zijn tijd bij de JovD (de jongerenorganisatie van de VVD), of medewerkers en collega’s uit de afgelopen vijftien jaar waarin hij actief was in de Haagse politiek. De boeken helpen het gedrag van Rutte van nu verklaren.

Net als vele politieke duiders, schilderen de auteurs Rutte af als een overlever, binnen de VVD en in politiek Den Haag. Dat hij zorgen heeft besproken met de verkenners over de stabiliteit van het CDA past bij zijn eigen ervaring in 2006 met Rita Verdonk. Zij is intussen roemloos van het politieke toneel verdwenen, maar bedreigde ooit de leiderschapspositie van Rutte door zich ook te kandideren voor het lijsttrekkerschap. Wiegel en Bolkestein kozen aanvankelijk haar kant. Ze verloor maar net, kwam als tweede op de kandidatenlijst en haalde ruim 80.000 stemmen meer dan Rutte. Verdonk probeerde alsnog de leiding in de VVD over te nemen, totdat Rutte haar uiteindelijk uit de partij zette. Het leiderschap van de VVD kwam pas na de verkiezingswinst in 2010 stevig in handen van Rutte.

De boeken tonen ook hoe Rutte tijdens zijn premierschap herhaaldelijk in de problemen kwam in de Kamer en telkens weer wist door te gaan, met het mantra dat hij zijn (stinkende) best zou doen het beschadigd vertrouwen te herstellen. Sitalsing en De Koning beschrijven zijn onverstoorbare houding na talloze kleinere en grotere politieke affaires. In die zin is de huidige situatie vanuit het perspectief van Rutte vermoedelijk niet fundamenteel anders dan eerdere tegenslagen.

Pragmatisme voor principes

De auteurs portretteren Rutte als ultieme pragmaticus. Hij is bereid met iedereen samen te werken, van de SGP en de CU tot de PvdA of zelfs de SP, zoals hij recent verklaarde. Ook de gedoogconstructie met de PVV ketste niet af op principiële bezwaren, want hij is steeds op zoek naar meerderheden. Hij zet nergens een ‘streep in het zand’, want alle meningsverschillen zijn oplosbaar. Daarbij is hij niet rancuneus, ook met mensen die hem in het verleden hebben tegengewerkt kan hij samenwerken.

De Koning en Sitalsing portretteren Rutte zelf als zeer loyaal naar de mensen die hem hebben gesteund in zijn politieke carrière. Dat verklaart zijn lang volgehouden steun aan bewindslieden die uiteindelijk toch het veld moesten ruimen, zoals Opstelten en Zijlstra. De persoonlijke band en de goede samenwerking wogen daarbij voor Rutte heel zwaar, zoals ook het persoonlijk vertrouwen tussen Rutte en Samsom en Asscher doorslaggevend was voor het overleven van Rutte II.

Het is de vraag of Rutte leiding kan gaan geven aan een nieuw kabinet. Verschillende hoofdrolspelers in Den Haag zeggen dat niet meer te willen. Maar het zou niet de eerste keer zijn dat Rutte de tijd in zijn voordeel laat werken, het stof laat neerdalen en dan toch weer doorgaat, op weg naar het record van Ruud Lubbers als langstzittende premier van Nederland.

Leesadvies

Over Rutte is het laatste woord nog niet geschreven. Eind mei publiceert Wilma Borgman, van de NOS, haar boek De prijs van de macht. Mark Rutte en de VVD. Laten we hopen dat het iets toevoegt aan de boeken van Sitalsing en De Koning. Het boek van De Koning is namelijk even goed leesbaar als dat van Sitalsing, maar brengt inhoudelijk niet veel nieuws en vertelt te vaak (woordelijk) dezelfde anekdotes. Dus lees vooral een van beide, maar niet allebei.